در این آموزش قصد داریم در ارتباط با انواع کود روی و بهترین زمان مصرف آنها در انواع کشت‌های زراعی مانند گندم و درختان میوه صحبت کنیم.
به طور کلی در نظر داشته باشید که به دلیل تحرک پایین روی در گیاه، علائم کمبود روی عمدتا از برگ‌های جوان بصورت کچلی، کوچک شدن میان‌گره در سرشاخه‌ها و ریزبرگی شروع می‌شود.
اهمیت استفاده از کود روی در کشاورزی
روی با نماد شیمیایی Zn یکی از مهم‌ترین عناصر ریزمغذی مورد نیاز برای رشد و نمو در گیاهان است. این عنصر جزء مهم بسیاری از آنزیم‌ها در واکنش‌های بیوشیمایی داخل گیاهان است. اگر تولید آنزیم خاصی در بافت گیاهی کند یا متوقف شود رشد و توسعه گیاه متوقف خواهد شد. در شرایط کمبود روی در گیاهان، تشکیل پروتئین‌ها، کربوهیدارت‌ها و کلروفیل (سبزینگی برگ) بصورت قابل توجهی کاهش خواهد یافت. برای حل این مشکل، تامین مداوم عنصر روی برای رشد مطلوب و تولید حداکثری عملکرد در گیاهان ضروری است.
برای اینکه روی در دسترس ریشه گیاهان قرار گیرد، باید در آب حل شود، این حلالیت در شرایط خاک‌های قلیایی ( pH بالا) و آهکی مانند خاک‌های ایران به شدت کاهش می‌یابد.
براساس گزارشات علمی، به ازای افزایش 1 واحد pH، میزان حلالیت روی 100 برابر کاهش پیدا می‌کند، مساله pH و موارد دیگری مانند سطح پایین مواد آلی خاک‌ها، شوری و برهم‌کنش این عنصر با سایر عناصر مانند فسفر، باعث می‌شود، در اکثر خاک‌های ایران شاهد کمبود روی باشیم. درچنین شرایطی برای رفع این کمبودها ضروری است که در کنار اقدامات مدیریتی، از انواع کود روی نیز بسته به شرایط کشت و خاک استفاده شود.
انواع کود روی
در بازار انواع کود روی در برندها و با فرمولاسیون مختلف عرضه می‌شود. این کودها از لحاظ محتوای روی، ترکیبات شیمیایی، قیمت و اثربخشی متفاوت هستند. این کودها به دو صورت مایع و جامد تولید می‌شوند. استفاده از منبع مناسب کودی، مقدار صحیح و روش مناسب مصرف مواردی هستند که باعث افزایش کارایی مصرف کودهای روی می‌شود.
توجه داشته باشید درصد بالای عنصر در کود روی نشان دهنده برتری آن نیست. بلکه آنچه که در انتخاب محصول در بین انواع کودهای روی از اهمیت زیادی برخوردار است، حلالیت بالای کود است. براساس نتایج تحقیقات، با کاهش حلالیت کود روی در آب، غلطت روی در گیاه نیز کم می‌شود.
کودهای رایج روی به طور کلی در سه دسته طبقه‌بندی می‌شوند
- ترکیبات معدنی مانند سولفات روی و اکسید روی
- کلات‌های مصنوعی روی مانند Zn-EDTA
- ترکیبات آلی مانند لیگنوسولفات روی
در جدول زیر انواع کود روی به همراه قابلیت حلالیت و درصد محتوی روی آنها مشخص شده است.
| منبع کودی | درصد روی (Zn) | حلالیت در آب | توضیحات |
|---|---|---|---|
| سولفات روی | 36-22 | قابل حل | جزو رایج‌ترین کودهای روی مصرفی در کشاورزی، حلالیت بالا در آب، قابل استفاده بصورت نواری، پخش سطحی و محلول‌پاشی برگی |
| اکسید روی | 80-50 | غیر قابل حل | به علت حلالیت پایین آن، اثرگذاری این کود نسبت به سایر کودهای روی پایین‌تر است. |
| کلات‌های روی | 14-6 | قابل حل | اثرگذاری بالایی نسبت به سایر کودهای روی دارند، اما قیمت آنها به نسبت بالاتر است. بیشتر بصورت محلول‌پاشی و در شرایطی با آب آبیاری قابل مصرف هستند. |
مواردی که باید در انتخاب کود روی در نظر بگیرید
شاید الان سوال کنید که بهترین کود روی چه کودی است؟ در بین انواع کودهای روی، سولفات روی و کلات‌های روی، رایج‌ترین کودهایی هستند که در کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما مواردی که در انتخاب نوع کود باید در نظر بگیرید بصورت زیر است:
قیمت محصول: طی تحقیقاتی که انجام شده همه منابع روی می‌توانند کمبودهای این عنصر را برطرف کنند اما باید کودی انتخاب کرد که درعین پایین بودن قیمت، تاثیرگذاری آن بالا باشد، یعنی به ازای هر واحد عنصر روی که جذب گیاه می‌شود هزینه کمتری صرف کنید. یکی از مقرون بصرفه‌ترین محصولات، سولفات روی است که منبع عالی روی محسوب می‌شود. این کود را می‌توان هم بصورت خاکی و هم بصورت محلول‌پاشی مصرف کرد.
اثرگذاری محصول : کودهای کلات روی از لحاظ اثرگذاری و پایداری جزو بهترین منابع نسبت به فرم‌های معدنی مانند سولفات یا اکسید روی هستند. در بین کلات‌های مختلف، کلات Zn-EDTA جزو بهترین گزینه‌هاست. قیمت این کودها نسبتا بالاست.
روش مصرف : یکی دیگر از مواردی که موقع خرید کود روی باید به آن توجه کنید روش مصرف است. کودهای سولفات روی معمولا برای مصرف قبل از کشت بصورت کود پایه یا کاربرد نواری مناسب هستند. برای محلول‌پاشی برگی، به ترتیب اولویت می‌توان از کودهای کلات روی و سولفات روی استفاده کرد.
pH خاک : در خاک‌های قلیایی (pH بالاتر از 7) نباید از منابع روی نامحلول مانند اکسید روی و کربنات روی استفاده شود. حلالیت این کودها در خاک‌های قلیایی پایین بوده و دردسترس ریشه گیاهان قرار نمی‌گیرند.
حلالیت کود: کودهایی که براحتی در آب حل شوند، از اهمیت بالاتری در رفع نیاز گیاهان به این عنصر دارند. با کاهش میزان حلالیت کود، از کارایی و اثرگذاری آنها کاسته می‌شود.
زمان مصرف کودهای روی
یکی دیگر از مواردی که باعث افزایش کارایی مصرف کود می‌شود، زمان مصرف کود روی است. بسته به شرایط مختلف و نوع محصول زمان مصرف نیز متفاوت خواهد بود.
مصرف کودهای روی در کشت‌های زراعی
در کشت‌های زراعی مانند گندم می‌توان قبل یا حین کشت از کودهای سولفات روی به همراه سایر کودهای پایه دیگر استفاده کرد. با اینکار روی مصرفی گیاه برای کل دوره رشد تامین خواهد شد. برای افزایش قدرت جوانه‌زنی و سبز شدن بذور، می‌توان آنها را قبل کشت با کودهای روی مایع بذرمال کرد. در طول فصل رشد گندم نیز می‌توان از کودهای روی استفاده کرد. بیشترین حساسیت گندم به روی در مراحل رویشی است، بنابراین مصرف این کودها در مراحل رشد رویشی تاثیرگذاری بالاتری خواهد داشت. زمان مصرف کود روی در گندم و سایر گیاهان زراعی بطور کلی در 3 مرحله قابل اجراست، قبل یا حین کشت بصورت خاکی، بذر مال و مصرف در مراحل رشد رویشی
براساس نتایج تحقیقات، مصرف کود روی در گندم بصورت نواری در خاک به هنگام کشت، عملکرد دانه بیشتری را نسبت به مصرف برگ‌پاشی روی حاصل می‌کند.
مصرف کود روی در درختان میوه
یکی از رایج‌ترین سوالات کشاورزان در مورد کودهای روی، زمان مصرف کود روی در درختانی مانند پسته، مرکبات، سیب و … است. همانطور که درجریان هستید، یکی از مهم‌ترین مراحل تغذیه‌ای در درختان میوه، اجرای فروت ست است. فروت ست بطورکلی در دو مرحله قابل اجراست، معمولا مرحله اول آن که بعد از برداشت میوه‌ها صورت می‌گیرد، از اهمیت بالاتری برخوردار است. روی جزو مهم‌ترین عناصری است که باید در کود فروت ست یا برنامه کودی فروت ست درختان میوه گنجانده شود. این عنصر تاثیر زیادی در تقویت جوانه‌های بارده گیاهان دارد. به عنوان مثال در فروت ست پسته که مرحله اول آن بعد از برداشت میوه انجام می‌شود، حتما باید از کود روی یا عنصر روی به همراه سایر عناصر غذایی بصورت محلول‌پاشی برگی استفاده شود. مرحله دوم محلول‌پاشی باید در زمان متورم شدن جوانه‌های درختان میوه صورت گیرد. برای اینکار می‌توان به ترتیب اولویت از کلات‌های روی یا سولفات روی استفاده کرد. البته اگر از کودهای مخصوص فروت ست استفاده می‌کنید، داخل اینها عنصر روی بصورت متعادل گنجانده شده است. در برنامه‌های کوددهی زمستانه درختان نیز می‌توان از کودهای روی به همراه گوگرد در بخش سایه‌انداز درختان بصورت خاک‌مصرف استفاده کرد.
سوالات متداول
بهترین زمان مصرف کود روی در پسته چیست؟ در پسته و سایر درختان، می‌توان بعد از برداشت میوه و در زمان متورم شدن جوانه‌ها بصورت محلول‌پاشی از کود روی استفاده کرد. در پائیز نیز می‌توان روی را به همراه گوگرد بصورت خاک‌مصرف استفاده کرد.
کدام نوع از کودهای کلات روی مناسب‌تر هستند؟ از بین انواع کلات‌‌ها، کلات Zn-EDTA بهتر از سایر کودها عمل کرده و کارایی بالاتری دارند.
بهترین نوع کود روی چیست؟ همانطور که گفته شده بهترین نوع این کود بسته به هدف، زمان مصرف و pH خاک و مقدار هزینه‌ای که می‌کنید متفاوت باشد. اما در بین انواع کود روی، کودهای سولفات روی و کلات روی گزینه‌های مناسب‌تری برای انواع کشت‌های زراعی و باغی هستند.
چه زمانی می‌توان از کودهای اکسید روی استفاده کرد؟ قبل از هرچیزی باید بدانید که حلالیت این کودها در آب بسیار پایین است و برای آزادسازی محتوای روی آن نیاز به زمان زیادی دارید، اگر برنامه شما از مصرف کود، بلند مدت است شاید استفاده از کودهای اکسید روی بصورت خاک‌مصرف توجیه داشته باشد، درغیر این‌صورت توصیه می‌شود از این کودها استفاده نکنید.
کودهای روی بصورت محلول‌پاشی مصرف شوند یا خاکی؟ همانطور که گفته شد، شرایط مختلف تعیین می‌کنند که از کدام روش استفاده کنیم، هرکدام از روش‌ها می‌تواند در جایگاه خود مناسب باشد. به عنوان مثال در شرایطی که کمبود روی اتفاق افتاده، برای رفع سریع آن، محلول‌پاشی گزینه بهتری است، اما در نظر داشته باشید که برای رفع کامل باید چند مرحله محلول‌پاشی صورت گیرد و باید در نظر داشته باشید زمانی که علائم کمبود روی ظاهر می‌شوند، بخشی از عملکرد تحت تاثیر آن کاهش یافته است و برای حل این موضوع باید از قبل کوددهی با منبع مناسبی از روی صورت گرفته باشد. یا اگر هدف از کوددهی رفع کمبود روی درخاک برای کشت فعلی و کشت‌های سال بعد است، باید منابع مناسبی از روی را بصورت خاکی مصرف کنید و برگ‌پاشی فقط روی کشت فعلی تاثیرگذار خواهد بود.
در مورد زمان مصرف کودهای روی، شناخت انواع کود روی و روش‌های مصرف آنها سوالی دارید؟ در بخش نظرات همین صفحه مطرح فرمایید، در کوتاه‌ترین زمان ممکن پاسخ داده خواهد شد!
