فسفر بعد از نیتروژن دومین عنصر غذایی پرمصرف برای گیاهان محسوب می‌شود که نقش مهمی در رشد و نمو آنها دارد. در این بخش به علائم کمبود فسفر و نفش آن در گیاهان پرداخته می‌شود.
فسفر کارکردهای زیادی در متابولیسم گیاهی دارد، این عنصر غذایی بخش تشکیل دهنده بسیاری از ترکیبات گیاهی است و برکل متابولیسم گیاه تاثیر می‌گذارد. دسترسی ریشه گیاهان به فسفر در خاک، بطور معنی‌داری به pH خاک بستگی دارد. یعنی pH تاثیر زیادی در جذب فسفر دارد.
تنها بخشی از فسفر خاک به فرم قابل جذب گیاه است
محتوای فسفر خاک بالاست اما همه این فسفر قابل جذب برای گیاهان نیست و بخش اعظم آن به‌فرم نامحلول و غیرقابل جذب توسط ریشه گیاهان قرار دارد و تنها درصد اندکی از آن در دسترس ریشه قرار دارد.
دردسترس بودن فسفر را می‌توان بصورت زیر طبقه‌بندی کرد:
حالت محلول (مستقیم در دسترس گیاه) مانند ارتوفسفات
حالت ناپایدار (دردسترس بعد از معدنی شدن) مانند:
- بخشی از فسفر که بوسیله اکسیدها و هیدروکسیدهای آهن یا آلومینیوم و همچنین مواد معدنی رسی جذب شده است.
- فسفر آلی موجود در مواد آلی مثل کودهای حیوانی
حالت پایدار (اغلب غیرقابل جذب) مثل کلسیم، آهن و آلومینیم فسفات (غیرآلی) و فیتات (آلی)
نقش pH روی دسترسی ریشه گیاهان به فسفر
جذب و دسترسی ریشه به فسفر تا حد زیادی به pH خاک بستگی دارد. بیشترین تحرک فسفر در خاک بین pH 6 و 7 اتفاق می‌افتد. خطر تثبیت فسفر با افزایش pH خاک بیشتر می‌شود. با این حال در دسترس بودن این عنصر در خاک‌های قلیایی (pHهای بالای 7) را می‌توان از طریق افزودن برخی مواد مثل گوگرد بهبود داد.
وضعیت حاصلخیزی خاک از لحاظ فسفر
آن قسمتی از فسفر که براحتی از محلول خاک جذب می‌شود، دارای اهمیت زیادی برای تغذیه فسفر گیاه است. برای محاسبه مقدار مورد نیاز کودهای فسفر و همچنین اطلاع از وضعیت فسفر خاک، لازم است که از خاک مزرعه یا باغ نمونه تهیه کرده و با ارسال به آزمایشگاه‌های معتبر از وضعیت فسفر آن مطلع شد.
آزمایش خاک یک ابزار مفید برای اطلاع از وضعیت فسفر خاک و همچنین محاسبه میزان مصرف کودهای فسفره است. میزان مطلوب عنصر فسفر بسته به نوع کشت متفاوت است اما بطور کلی بازه مطلوب آن در خاک 20-15میلی‌گرم در کیلوگرم خاک (ppm) است. کمبود و یا بیشبود فسفر برای گیاه و محیط مطلوب نیست. فسفر بیش از حد نه‌تنها در معرض آبشویی قرار دارد بلکه می‌تواند دسترسی و جذب ریزمغذی‌ها را محدود کند.
نقش فسفر در گیاهان
- نقش مهم در تولید چربی‌ها، پروتئین‌ها، کربوهیدارت و ویتامین‌ها در گیاهان
- کمک به رشد و توسعه ریشه و ساقه : استفاده از کودهای استارتر فسفره در گیاهان زراعی و کشت‌های دیگر نقش مهمی در رشد و توسعه ریشه و استقرار گیاهچه‌ها دارد.
- فسفر در تشکیل گل، رشد میوه و تولید بذر مؤثر است. سطوح کافی فسفر باعث افزایش گلدهی و تولید میوه می‌شود.
- افزایش کیفیت محصولات
- افزایش تعداد پنجه بارور در غلات
- افزایش مقاومت گیاهچه‌های غلات در برابر سرمای زمستانه
علائم کمبود فسفر در گیاهان
تشخیص کمبود فسفر در گیاهان در موارد از روی علائم ظاهری امکان پذیر است. اما برای تشخیص دقیق می‌توان از آنالیز بافت گیاهی و خاک استفاده کرد.
- کاهش رشد گیاه و همچنین سفت شدن برگ و میوه
- فسفر ناکافی می تواند سیستم ریشه را تضعیف کند و گیاهان را در برابر تنش‌های محیطی مثل کم آبی و آفات حساس کند.
- کمبود فسفر همچنین می‌تواند باعث کاهش گلدهی و باردهی در گیاهان شود.
- تاخیر در گلدهی و رسیدگی محصول
- برگ‌های بالغ و قدیمی ابتدا سبز تیره و سبز به رنگ ارغوانی و بنفش متمایل میشوند.
- گیاه در برابر سرما مقاومت کمتر دارد.
- گیاهانی که کمبود فسفر دارند ممکن است برگ‌های خود را زودتر از موعد بریزند.
جذب فسفر با ترشح اسیدهای آلی از ریشه گیاهان
ریشه گیاهان عمدتا ارتوفسفات موجود در محلول خاک را جذب می‌کنند. همچنین قادر هستند با دفع برخی اسیدهای آلی، فسفر نامحلول خاک را به فرم محلول درآورده و آن را جذب کنند. بنابراین برای جذب فسفر، ریشه توسعه یافته ضروری است. فسفر به عنوان یک درشت مغذی برای گیاهان بسیار حائز اهمیت است و هیچ ماده و عنصری نمی‌تواند جایگزین آن شود.
معرفی کودهای فسفره
برای تامین فسفر مورد نیاز، تنوع زیادی از کودهای فسفری در بازار موجود است. برای کوددهی صحیح و اصولی باید چند اصل را فراموش نکنید.
- کود مناسب
- زمان مناسب مصرف
- مقدار مناسب مصرف
- روش صحیح مصرف کود
جدول مقایسه کودهای فسفره رایج در بازار
| نوع کود فسفر | درصد فسفر (P2O5) | درصد نیتروژن (N) |
|---|---|---|
| سوپر فسفات ساده (SSP) | 16-20 | |
| سوپر فسفات تریپل (TSP) | 46-48 | |
| دی آمونیوم فسفات (DAP) | 46-48 | 18-21 |
| مونوآمونیوم فسفات (MAP) | 50-52 | 10-11 |
| اوره فسفات | 44 | 18 |
| انواع کودهای NPK | 20-50 |
