با یکی دیگر از مقالات آموزشی با عنوان آشنایی با انواع کود در کشاورزی در خدمت شما همراهان عزیز هستیم. با مطالعه این مقاله براحتی می‌توانید در بین انواع کودهای بازار بهترین‌ها را انتخاب کرده و بدانید که کدام یک از آنها مناسب کشت و کار شماست.
تعریف کود
گیاهان برای ادامه حیات و رشد خود نیاز به دریافت عناصر غذایی دارند، کودها به عنوان غذای گیاه مطرح هستند. بنابراین هرگونه موادی که دارای ارزش تغذیه‌ای بود و حکم غذا برای گیاه را داشته باشد، کود است. کودهای علاوه‌بر تغذیه گیاه، به اصلاح ساختار خاک نیز کمک می‌کنند.
البته برخی از ترکیبات حاوی عناصر غذایی نیستند اما در دسته کودها قرار می‌گیرند. این ترکیبات بصورت غیرمستقیم باعث فراهمی مواد غذایی برای گیاه می‌شوند. قبل از اینکه با انواع کودها آشنا بشید، لازم است در مورد اهمیت استفاده آنها کمی صحبت کنیم.
اهمیت استفاده از کودها در کشاورزی
گیاهان برای اینکه بتوانند مراحل رشد رویشی و زایشی خود را با موفقیت طی کرده و به تولید مناسب برسند، همانند سایر جانداران نیاز به دریافت مواد غذایی از محیط دارند.
بخشی از این مواد غذایی بصورت طبیعی از آب هوا و خاک تامین می‌شود، اما این مواد نمی‌توانند تمام نیاز گیاه برای رسیدن به حداکثر تولید را تامین کنند، اینجاست که اهمیت استفاده از کودها مشخص می‌شود و ما باید از کودهای کشاورزی برای رسیدن به عملکردهای بالا استفاده کنیم.
چرا باید کودها را بشناسیم
پرواضح است که اگر از نوع غذایی که در اختیار گیاهان قرار می‌دهیم شناخت کافی نداشته باشیم و نتوانیم محتوای کودها را بررسی و شناسایی کنیم، نباید انتظار تولید با عملکردهای بالا را در کشاورزی داشته باشیم.
مورد دیگر اینکه در این آشفته صنعت کودها و با وجود برندها و عناوین مختلفی که در بازار موجود هستند درصورتی که کودها را نشناسیم و ندانیم از چه کودی در چه زمانی استفاده کنیم، راه به جایی نبرده و جز ضرر چیز دیگری نصیبمان نخواهد شد.
به‌طور کلی چهار قانون یا اصل که در مدیریت کوددهی باید رعایت کرد بصورت تصویر بالا بیان می‌شود. براساس تصویر، باید منبع مناسب کودها را در مقدار صحیح، زمان صحیح و مکان درستی (روش مصرف) از گیاه مصرف کنیم. همه اینها اهمیت شناخت کودها در کشاورزی را مشخص می‌کند.
کودها حاوی چه عناصری هستند
قبل از هرچیزی باید بدانید هرکودی که مصرف می‌کنیم باید بصورت مستقیم یا غیرمستقیم عناصر غذایی گیاه را تامین کند.
بعضی از کودها ممکن است هیچکدام از عناصر غذایی را در خود نداشته باشد و بواسطه اصلاح خاک باعث حلالیت بیشتر عناصر موجود در خاک شود.
گیاهان برای رشد به حدود 16 عنصر غذایی نیاز دارند. 3 عنصر کربن، اکسیژن و هیدروژن حدود 95 درصد گیاهان را تشکیل داده و بطور طبیعی و نامحدود از طریق هوا و آب تامین می‌شوند. بقیه عناصر غذایی که خود در دو دسته پرمصرف و کم مصرف دسته‌بندی می‌شوند، 5 درصد باقی‌مانده گیاه را تشکیل می‌دهند.
| عناصر پرمصرف اولیه | عناصر پرمصرف ثانویه | عناصر میکرو (کم مصرف) |
|---|---|---|
| نیتروژن N | کلسیم Ca | آهن Fe |
| فسفر P | منیزیم Mg | روی Zn |
| پتاسیم K | گوگرد S | منگنز Mn |
| بور B | ||
| مولیبدن Mo | ||
| مس Cu | ||
| کلر Cl |
نیاز بیشتر گیاهان به عناصر ماکرو یا همان پرمصرف به دلیل نقش آنها در ساخت حجم زیادی از کربوهیدارت‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها در سلول‌های گیاهی مرتبط است.
عناصر کم مصرف نیز اکثرا در فعالیت‌های آنزیمی گیاه شرکت می‌کنند. باید توجه کرد که این عناصر با وجود مصرف کم، تاثیر زیادی در فرایندهای متابولیکی و رشد و نمو گیاهان دارند.
دسته‌بندی انواع کود کشاورزی براساس عملکرد آنها
کودها را براساس اینکه در گیاه یا خاک چه کارکردی دارند، می‌توان در 3 دسته کودهای تامین کننده عناصر غذایی، کودهای مکمل و کودهای اصلاح کننده و به‌ساز خاک قرار داد.
کودهای تامین کننده عناصر غذایی مورد نیاز گیاه
شاید بتوان گفت که این کودها مهم‌ترین نقش را در تامین مواد غذایی گیاهان برعهده دارند. کودهای تامین کننده بصورت مستقیم و یا غیر مستقیم عناصر غذایی اصلی مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم را در اختیار گیاه قرار می‌دهند. مهم‌ترین کودهای این بخش، کودهای شیمیایی هستند که کاربرد وسیعی در کشاورزی دارند. انواع کودهای نیتروژنه، فسفره، پتاسیم و کودهای ریزمغذی مانند آهن، روی، منگنز، بور و … به عنوان کود تامین کننده نقش مهمی در برطرف کردن نیاز گیاهان به این عناصر دارند.
کودهای مکمل
همانطور که از اسم این کودهای پیداست، کودهای مکمل نقش تکمیل کننده در کنار کودهای تامین کننده دارند. ویتامین‌ها برای بدن انسان غذای اصلی هستند یا مکمل؟ بالطبع نقش مکمل غذایی را دارند. در گیاهان نیز بعضی از ترکیبات به عنوان عنصر مکمل برای گیاه درنظر گرفته می‌شوند.
از جمله کودهای مکمل می‌توان به ترکیبات ویتامینه، اسیدآمینه‌ها، کودهای سیلیکون، کودهای ضد تنش مانند سالیسیلیک اسید و … اشاره کرد. این ترکیبات جزو عناصر مورد نیاز ضروری برای گیاه نیستند اما در فرایندهای مختلف داخل سلول گیاه به کار می‌روند. به عنوان مثال کودهای سیلیکون نقش مهمی در افزایش مقاومت گیاهان زراعی در برابر خوابیدگی ساقه دارند.
کودهای اصلاح کننده و به‌ساز خاک
این کودها با اصلاح ساختار فیزیکی و شیمیایی خاک باعث بهبود جذب و یا افزایش حلالیت عناصر غذایی موجود در خاک می‌شوند. با اینکار جذب عناصر غذایی توسط ریشه گیاه افزایش پیدا می‌کند. از جمله کودهای به‌ساز خاک می‌توان انواع کودهای حیوانی، کمپوست‌ها، ورمی کمپوست، هیومیک اسیدها و برخی کودهای میکروبی را مثال زد.
خود این کودها دارای ارزش غذایی نیستند، بلکه بطور غیرمستقیم در فعال‌سازی پتانسیل خاک و افزایش جذب عناصر توسط گیاه نقش ایفا می‌کنند. به عنوان مثال کوهای هیومیک اسید با کاهش pH خاک و افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی باعث افزایش دسترسی ریشه گیاه به عناصر موجود در خاک و افزایش جذب آنها می‌شود.
یا در مثالی دیگر، برخی کودهای میکروبی باکتریایی با حل کردن عناصر غذایی خاک، میزان این عناصر را در خاک افزایش داده و باعث بهبود شرایط رشد گیاه می‌شوند.
پس تا اینجا باید متوجه شده باشید که مهم‌ترین کودهایی که می‌توانند بخش زیادی از نیاز گیاه به عناصر غذایی را برطرف کنند کودهای تامین کننده یا همان کودهای شیمیایی هستند. این کودها هم بصورت مایع و هم جامد مصرف می‌شوند.
کودهای اصلاح کننده خاک مانند کودهای دامی و هیومیک اسیدها و کودهای مکمل مانند اسیدآمینه‌ها نمی‌توانند تمام نیاز گیاه به عناصر غذایی را برطرف کنند و برای اینکار حتما باید از کودهای تامین کننده مانند کودهای شیمیایی استفاده کرد.
طبقه‌بندی کودها براساس شکل و ماهیت
رایج‌ترین طبقه‌بندی انواع کود کشاورزی، براساس شکل و ماهیت آنها صورت می‌گیرد. براین اساس کودها در سه بخش کودهای آلی ، معدنی (شیمیایی) و زیستی دسته‌بندی می‌شوند.
کودهای آلی
کودهای آلی به کودهایی گفته می‌شود که محتوی کربن باشند، کودهای آلی سبب بهبود خواص فیزیکیو-شیمیایی و فعالیت بیولوژیکی خاک می‌شود. این کودها فضولات حیوانی و بقایای گیاهی تهیه می‌شوند.
انواع کود آلی در صنعت کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد که ازجمله آنها می‌توان به کودهای دامی، مرغی، کمپوست، ورمی کمپوست و مواد هیومیکی مثل هیومیک اسیدها اشاره کرد.
نکته مهم: کودهای آلی معمولا در دسته اصلاح کننده‌های خاک قرار می‌گیرند و حاوی مقادیر کمتری از عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان هستند و این مقادیر کم نیز به کندی در خاک آزاد می‌شود.
کودهای آلی، خود دارای ارزش تغذیه‌ای کمتری هستند و تنها از طریق اصلاح ساختار خاک باعث افزایش حلالیت عناصر موجود در خاک می‌شوند. این کودها به تنهایی توانایی تامین تمام نیاز گیاه به عناصر غذایی را ندارند و در کنار اینها باید از کودهای دیگر نیز استفاده کرد.
کودهای حیوانی
کودهای حیوانی از فضولات دام و کاه و کلش مورد استفاده در بستر آنها تشکیل می‌شود. در مرحله اول این فضولات بصورت خام غیرقابل استفاده هستند و کاربرد فضولات دامی تازه و فراوری نشده انواع آفات و بیماری‌ها را وارد زمین کشاورزی می‌کند.
توصیه مهم: از مصرف کودهای دامی فراوری نشده جدا پرهیز کنید. این کودها به مانند تیغ دو لبه عمل می‌کنند. در صورتی که مدیریت صحیح روی فراوری آنها نشود، می‌توانند انواع پوسیدگی‌های ریشه و بیماری‌ها را برای درختان میوه و کشت‌های زراعی به همراه داشته باشند.
ارزش غذایی کودهای دامی بسته به نوع دام، نوع علوفه مصرفی، نوع بستر و نحوه فراوری آنها متفاوت است. کودهای حیوانی بطور میانگین حاوی 1.1 درصد نیتروژن، 0.75 درصد فسفر به فرم (P2O5) و 0.8 درصد پتاسیم به فرم (K20) هستند.
کمپوست و ورمی کمپوست‌ها
قبل از هرچیزی باید کمی در مورد تفاوت کمپوست و ورمی کمپوست صحبت کنیم:
کمپوست و ورمی کمپوست هردو فرآیند تجزیه را طی می‌کنند اما کمپوست‌ها در اثر فعالیت‌های میکروبی قارچی و باکتریایی تجزیه و تولید می‌شوند ولی در فرایند تولید ورمی کمپوست‌ها علاوه بر باکتری و قارچ‌ها، نوعی کرم خاکی نیز دخالت دارند. عبارت ورمی کمپوست از دو بخش ورمی (کرم) + کمپوست و به معنای کمپوست حاصل از فعالیت کرم تشکیل شده است.
نوع کمپوست براساس ماده اولیه آن می‌تواند با کیفیت متفاوت تهیه شود. کمپوست‌ها می‌توانند از بقایای گیاهی، فضولات دامی، فضولات مرغی و یا ضایعات قارچ خوراکی تهیه شود. کمپوست خوب باید بطور صحیح فراوری شده و درجه شوری پایینی داشته باشد.
کرم‌های خاکی مفیدترین جانوران خاکزی هستند که نقش مهمی در اصلاح خصوصیات فیزیکی خاک و بهبود شرایط تهویه آن دارند. در اثر فعالیت این کرم‌ها فرآیند کمپوست شدن بقایای آلی تسریع شده و ترکیب مفیدی به اسم ورمی‌کمپوست تولید می‌شود. که ارزش تغذیه‌ای و اصلاحی بالایی دارد. ورمی کمپوست مواد حاصل از بستر کرم است که پس از دفع شدن از سیستم گوارشی کرم در محیط قرار می‌گیرد. این ماده مجموعه‌ای از فضولات کرم به همراه مواد آلی تجزیه شده و نیز اجساد کرم است که برای گیاه ارزش غذایی بالایی دارد.
در بین کودهای حاصل از فضولات دامی، ورمی کمپوست‌ها با شرط فراوری صحیح گزینه مناسب‌تری برای مصرف در کشاورزی هستند. ارزش غذایی ورمی کمپوست‌ها بیشتر از کمپوست است.
هیومیک اسیدها
زمانی که ماده آلی شروع به تجزیه می‌کند، نهایتا ماده‌ای به نام هوموس یا گیاخاک حاصل می‌شود. هوموس‌ها ترکیباتی پایدار و مقاوم در برابر تجزیه هستند که خود از سه جزء هیومیک اسید، فولویک اسید و هیومین تشکیل شده‌اند.
کودهای هیومیک اسید در دو فرم پودری و مایع تولید و عرضه می‌شوند.
همانطور که گفتیم کودهای آلی ارزش تغذیه‌ای چندانی برای گیاه ندارند، هیومیک اسیدها نیز بواسطه خاصیت اصلاحی خاک، غیرمستقیم در افزایش فراهمی عناصر در خاک نقش ایفا می‌کنند. برخی از مزایای استفاده از کودهای هیومیک اسید بصورت زیر است:
- تنظیم pH خاک – با اسیدی شدن خاک حلالیت عناصر غذایی افزایش پیدا می‌کند.
- افزایش ظرفیت نگهداری آب و مواد غذایی در خاک
- افزایش حلالیت عناصر موجود در خاک و دسترسی ریشه گیاه به این عناصر
- بهبود ساختمان خاک
کودهای زیستی
کودهای زیستی به کودهایی گفته می‌شود که حاوی میکروارگانیسم‌های مفیده زنده مانند برخی سویه‌های باکتریایی و قارچی هستند. این کودها با افزایش حلالیت و فراهمی عناصر غذایی در خاک باعث بهبود وضعیت رشدی گیاهان و اصلاح برخی خواص فیزیکوشیمیایی خاک می‌شوند. به کودهای زیستی، کود بیولوژیک هم گفته می‌شود.
از جمله کودهای زیستی می‌توانیم به کودهای حل کننده فسفات، اکسید کننده گوگرد، حل کننده پتاسیم و … اشاره کنیم.
به عنوان مثال زمانی که انواع گوگرد کشاورزی پودری یا گرانول عنصری را وارد خاک می‌کنیم، در حالت عادی جذب گیاه نمی‌شوند و برای اینکار باید در خاک اکسید شده و به فرم سولفات تبدیل شوند، این تبدیل گوگرد عنصری به سولفات در حضور باکتری‌های اکسید کننده گوگرد صورت می‌گیرد.
سوال: آیا می‌توان کودهای زیستی را جایگزین کودهای شیمیایی کرد؟
کودهای زیستی به تنهایی نمی‌توانند همه نیازهای غذایی گیاهان را برطرف کنند و این کودها فاقد ارزش غذایی هستند و تنها از طریق تغییراتی که درخاک ایجاد می‌کنند باعث افزایش حلالیت عناصر غذایی در محیط ریشه گیاه می‌شوند.
برای افزایش و پایداری عملکرد توصیه می‌شود کودهای شیمیایی و زیستی را بصورت تلفیقی مصرف کنید.
کودهای زیستی جزو سالم‌ترین محصولات در بین انواع کود کشاورزی هستند و هیچ‌گونه اثر مخرب جانبی برای گیاه، انسان و محیط زیست ندارند.
کودهای شیمیایی
در بین انواع کود کشاورزی، کودهای شیمیایی جایگاه ویژه‌ای دارند.
قبل از اینکه انواع کود شیمیایی را توضیح دهیم لازم است به سوال و دغدغه بسیاری از کشاورزان در رابطه با مصرف کودهای شیمیایی پاسخ دهیم.
کودهای شیمیایی برای گیاهان مضر هستند؟ جایگزین کودهای شیمیایی چیست؟
چون کودهای شیمیایی حاوی عناصر ضروری مورد نیاز گیاهان هستند، حتما باید در کشاورزی مصرف شوند تا تولید خوبی را داشته باشید. هرکودی بی‌رویه مصرف شود برای گیاه و محیط زیست مضر خواهد بود، اما این دلیل نمی‌شود که کودهای شیمیایی را از کشاورزی حذف کنید.
همانطور که در بالا ذکر شد، کودهای شیمیایی به عنوان کودهای تامین کننده عناصر مطرح هستند و حذف آنها از کشاورزی امکان پذیر نیست. اگر قرار باشد این کودها حذف شوند، با کدام منبع کودی می‌توان تمام نیاز غذایی گیاه را برطرف کرد؟ هیچ منبع کودی غیر از کودهای شیمیایی نمی‌تواند بصورت کامل برداشت مدوام عناصر از خاک توسط گیاهان را برطرف کند.
فقط دقت شود که تجمع عناصر شیمیایی بصورت مازاد در خاک و گیاه شاید مضر باشد و نه آن مقداری که صرف متابولیسم و سوخت ساز داخل گیاه می‌شود.
کودهای شیمیایی نیز از جهات مختلفی قابل ارزیابی هستند اما بطورکلی براساس نوع عناصر موجود در آنها در 2 دسته طبقه‌بندی می‌شوند.
- کودهای حاوی عناصر پرمصرف مانند کود پتاسیم، کود فسفات و …
- کودهای حاوی عناصر ریزمغذی مانند انواع کودهای آهن، روی، منگنز و …
اگر مقاله آموزشی آشنایی با انواع کود کشاورزی، مورد پسندتان قرار گرفته و یا سوال و نظری دارید، در بخش نظرات مطرح فرمایید.
