مصرف کودهای حیوانی چه فراوری شده باشند و چه خام، باعث ایجاد مشکلاتی برای گیاه و همچنین خاک می‌شوند. هرچند کودهای فراوری شده (کمپوست) مشکلات کمتری دارند.
باید بدانید که کودهای دامی به مانند تیغ دو لبه عمل می‌کنند، اگر بصورت صحیح فراوری نشده و در مقدار مناسب مصرف نشوند باعث بروز انواع آفات، بیماری‌های باکتریایی و قارچی، افزایش شوری و pH خاک و برهم خوردن تعادل عناصر غذایی در خاک می‌شوند، که جبران این خسارت‌ها کار راحتی نخواهد بود.
سوالی که از شما داریم این است که چرا با مصرف بی‌رویه کودهای دامی فراوری نشده انواع قارچ و باکتری مضر را وارد خاک می‌کنید که بعدا بخواهید با سموم قارچ‌کش آنها را کنترل کنید. در واقع با دستان خود مشکل ایجاد کرده و دوباره به فکر درمان خواهید بود.
رفع مشکلات ناشی از کودهای دامی
در این مقاله قصد داریم در ارتباط با نحوه اصلاح و برطرف کردن مشکلات ناشی از مصرف زیاد کودهای دامی و کمپوست‌ها صحبت کنیم. توجه شود که رفع این مشکلات براحتی در کوتاه مدت و بصورت سریع اتفاق نمی‌افتد و نیاز به برنامه و مدیریت صحیح دارد.
اگر فرض کنیم کودی که تهیه کرده‌اید فراوری شده و سالم باشد، باز مصرف زیاد آنها باعث ایجاد مشکلاتی بصورت زیر می‌شود:
- افزایش شوری خاک
- افزایش pH خاک
- برهم خوردن تعادل عناصر غذایی در خاک
غلظت عناصر غذایی خاک را آزمایش کنید!
خاک‌هایی که در آنها کودهای دامی مصرف شده باشد غلظت بالایی از مواد مانند آمونیوم، کلسیم، منیزیم، پتاسیم و سدیم را شاهد خواهیم بود. در این خاک‌ها غلظت بی‌کربنات‌ها، کربنات‌ها و هیدروکسیل‌ها بالا خواهد بود.
وجود بیش از حد هر ماده غذایی می‌تواند جذب سایر عناصر غذایی را محدود کند و در نتیجه شاهد کمبود آن عنصر خواهیم بود. آمونیوم بالا می‌تواند جذب کلسیم، منیزیم و پتاسیم را محدود کند. غلظت بالای کاتیون‌های بازی مثل کلسیم، منیزیم، پتاسیم و سدیم با افزایش قلیائیت خاک مرتبط است.
خاک‌های قلیایی تمایل به pH بالا دارند و بسیاری از عناصر غذایی در خاک‌های با pH بالا کمتر در دسترس ریشه گیاهان قرار می‌گیرند. در نتیجه علیرغم وجود مواد غذایی کافی در خاک، به علت pH بالا این مواد جذب ریشه گیاهان نمی‌شوند.
مشکل دیگر خاک‌هایی که کود حیوانی بیش‌ازحد دریافت کرده‌اند، پتانسیل افزایش نمک‌های محلول و سمیت ناشی از آنها است. کودهای دامی کمپوست شده در مقایسه با بقایای گیاهی کمپوست شاخص شوری بیشتری دارند. کودهای حیوانی خام هم که بحثشان جدا بوده و دارای املاح و آمونیوم بسیار بالایی هستند و استفاده از آنها به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.
اولین قدم برای اصلاح عوارض ناشی از کودهای حیوانی آزمایش خاک است. در برگه نتایج آزمایش خاک باید پارامترهایی مانند شوری، pH، مواد آلی و غلظت فسفر و پتاسیم گزارش شده باشد. خاک را هرساله آزمایش کنید تا از وضعیت عناصر و خصوصیات فیزیکی-شیمیایی آن مطلع شوید.
pH و غلظت نمک‌های خاک را تنظیم کنید!
محدوده ایده‌آل pH برای رشد اکثر گیاهان 5.5 تا 6.5 و 7 است. خاک‌های خیلی اسیدی را می‌توان با افزودن گچ کشاورزی اصلاح کرد اما خاک‌هایی که کود حیوانی دریافت کرده‌اند معمولا pH بالایی (بالاتر از 7) داشته و قلیایی هستند. همانطورکه گفتیم در چنین شرایطی حتی اگر عناصر کافی در خاک موجود باشد به‌خاطر شوری و همین pH بالا، جذب این عناصر غذایی محدود خواهد شد.
نکته: اسیدی کردن خاک دشوارتر از قلیایی کردن آن است. بنابراین رفع این مشکل براحتی امکان‌پذیر نیست و نیاز به برنامه و مدیریت مدون دارد.
خاک‌هایی که کود حیوانی دریافت کرده‌اند، فسفر زیادی دارند. تا زمانی که سطح کلسیم، پتاسیم و فسفر خاک کاهش نیافته، تنها از کودهای نیتروژنه از منبع اوره، نیترات آمونیوم و یا سولفات آمونیوم استفاده کنید.
افزودن گوگرد به خاک می‌تواند در کاهش pH خاک موثر باشد اما باید بدانید که گوگرد این کار را به سرعت انجام نمی‌دهد و نیاز به زمان دارید تا اثر آن مشهود شود. برای اثرگذاری بیشتر نیاز به تکرار مصرف گوگرد و بصورت برنامه‌ریزی شده دارید. ممکن است اصلاح pH خاک ماه‌ها و حتی سال‌ها زمان‌بر باشد.
کاهش pH خاک‌های رسی به دلیل ظرفیت بافری بالای آنها دشوار است. به‌دلیل تجمع نمک ناشی از مواد افزودنی اسیدی و زهکشی ضعیف این خاک‌ها، عملیات کاهش pH خاک از این طریق چندان توصیه نمی‌شود.
اسیدی کردن آب آبیاری نیز می‌تواند به کاهش pH خاک کمک کند. این‌کار در مناطق با بارش کم و فضای بسته اهمیت زیادی دارد و می‌تواند به شستشوی نمک‌های خاک نیز کمک کند.
چند توصیه برای تهیه و مصرف کودهای حیوانی
- همانطور که گفتیم از مصرف کودهای دامی فراوری نشده جدا پرهیز کنید. ورمی‌کمپوست‌ها و در مرتبه بعدی کمپوست‌ها به خاطر مشکلات کمتر آنها گزینه مناسب‌تری برای استفاده در کشاورزی هستند.
- قبل از مصرف، هم از کود دامی و هم از خاک نمونه برداشته و به آزمایشگاه‌های آنالیز ارسال کنید. با بررسی وضعیت عناصر خاک و مقدار مواد غذایی کود می‌توان مقدار مصرف را محاسبه کرد.
- خاک را مرتب آنالیز کنید تا از بیشبود و یا کمبود عناصر غذایی و وضعیت pH و شوری آن اطلاع داشته باشید.
- بررسی‌های لازم را انجام دهید کودی که تهیه می‌کنید بطورکامل فراوری شده و کمپوست شده و عاری از هرگونه مواد گیاهی تجزیه نشده باشد.
